Melek İmgesi | Duino Ağıtları (Rainer M. Rilke) ile Bir Meleğin Yakarışı - Dualar (Hertha Krätner)

Yazarının kendisi açısından da umulandan daha uzun soluklu olup ancak ilk ayağı yazı'ya dökülebilmiş olan, 'kültürler-dinlerarasılık' gibi, içinde yaşadığımız dönemin başat izleklerini içeren bu çalışmada temel amaç; biri I. Dünya Savaşı'nın, diğeri II. Dünya Savaşı'nın yıkım ve kıyımlarını bizzat yaşamış olan iki Avusturyalı yazarın, Rainer Maria Rilke'nin (1875-1926) Duino Ağıtları'ndaki ve Hertha Kraeftner'in (1928-1951) Bir Meleğin Yakarışı ve Dualar adlı yapıtlarındaki 'melek' imgesini karşılaştırmalı olarak ele almaktır. Dünya edebiyatına mal olmuş Rilke'yi kültürler ve dinlerarası diyaloğa katkısı açısından Goethe'ye yaklaştıracak denli önemli, ancak şimdiye dek hiç ele alınmamış bir yönden (yalnızca Annemarie Schimmel ve birkaç yazar değinmiş) mercek altına alan çalışma, Duino Ağıtları'ndaki meleği İslamiyete yakınlığı açısından irdeliyor ve böylece, şairin kendisi bu bağlantıyı net olarak açıkladığı halde, İslamiyete karşı önyargılar nedeniyle 2000'li yıllara dek neredeyse hiç ele alınmamış, adeta sansüre uğratılarak yoksanmış, üzeri örtülmüş bir gerçek gün ışığına çıkıyor. Rilke, "Herbir melek korkunçtur" diye başlayan ünlü Duino Ağıtları'nın meleğini, 13.XI.1925'te Polonyalı çevirmen Witold Hulewicz'e yazdığı mektupta şöyle betimliyor: "Katolik inancındaki ölüm, öteki dünya ve sonsuzluk kavramları ağıtlardaki ya da sonelerdeki kavramlarla bir tutulursa, onların çıkış noktasından tümüyle uzaklaşılır ve giderek derinleşecek bir yanlış anlamaya neden olunur. Ağıtlardaki meleğin Hıristiyanlığın meleğiyle hiçbir ilişkisi yoktur. (Daha çok İslamiyetin meleğiyle ilişkilidir)." İşte elinizdeki çalışmanın bu ilk ayağı, parantez içinde yer alan bu sözleri bir dedektif titizliğiyle inceleyip deşifre etmeye odaklanıyor. 

Temelde yazın'dan yola çıkarak, kökeni kadim inanışlara dayanan ve tek tanrılı üç büyük din için kutsal sayılan 'Melek' imgesi aracılığıyla, farklı ulusların, kültürlerin ve dinlerin diyaloğuna katkıda bulunmayı hedefleyen, karşılaştırmalı yazınbilim kapsamında yer alan bu çalışmanın yeni başlanan ikinci ayağındaysa, ülkemizde pek tanınmayan sıra dışı bir Avusturyalı kadın şair olan Hertha Kräftner bulunuyor. Kräftner, günce türündeki Bir Meleğin Yakarışı ile dört şiirden oluşan bir şiir-dizisi olan Dualar adlı metinlerinde, Rilke'nin Duino Ağıtları'ndaki meleğine açık göndermeler yaparak bir melek imgesi yaratmıştır. Dünyanın ilk büyük savaşını yaşayan Rilke'nin Nietzsche'nin üstinsan'ını andıran, ama ondan çok, varlığıyla İslamiyetin 'kâmil insan'ına ayna tutan meleği, dünyanın en büyük yıkımlarını yaratan insana, en asli varlığını gerçekleştirmesi ödevini gösteren bir imge olarak, her şeye rağmen insan'a, insanlığa duyulan inancı simgeliyor. Çocuk yaştayken maddi-manevi şiddetine maruz kaldığı İkinci Dünya Savaşı'nın yüreğinde açtığı derin yaraları bir türlü saramayan ve daha 23 yaşındayken, yaşamdan kendi arzusuyla istifa ederek çekip giden Kräftner'in Hıristiyanlıktan izler taşıyan meleği ise, herşeye rağmen yaşamda tutunabilecek bir varlık, bir melek kadar kutsal olan bir insan'a duyulan özlemi anlatıyor. Ancak Kräftner'in meleği Hıristiyanlıktan izler taşırken, Rilke'nin meleği İslamiyetle ve tasavvuf felsefesiyle derin bir ilişki içindedir. Burada okur'a, söz konusu metinlerde saptadığımız 'Melek' imgesi ekseninde bize, 'yazın' aracılığıyla farklı dinler ve kültürler arasında diyalog kurma imkânı veren bu geniş kapsamlı çalışmanın, ancak (bitirebildiğimiz) Rilke'nin on şiirden oluşan Duino Ağıtları'ndaki meleğini irdeleyen ilk bölümünü sunabiliyor ve ikinci bölümde okur'la yeniden görüşmeyi umuyoruz...